Een land als Kameroen heeft meer dan 280 nationale talen. In sommige is de hele bijbel al vertaald, in andere is alleen het Nieuwe Testament te lezen of wordt aan een vertaling van het Nieuwe of Oude Testament gewerkt.
Ndokobai Dadak is één van de taalkundigen die het bijbelvertaalwerk begeleidt en taaltrainingen geeft aan vertalers uit de regio. Hij werkt voor SIL Cameroon die door West-Afrika Mission wordt ondersteund.
Ndokobai Dadak spreekt veel talen. Hij groeide op met de Mafa-taal en spreek ook Cuvok, Wandala en Fulfulde, een taal die in veel Afrikaanse landen voorkomt zoals Nigeria, Kameroen, Senegal, Sierra Leone en Gambia. Hij beheerst ook de Engelse en Franse taal. ‘Bijna iedereen in Kameroen spreekt meerdere talen waaronder Engels en Frans’, vertelt hij. “Maar er zijn ook nog dorpen waarin mensen maar één taal beheersen. Mijn moeder spreekt bijvoorbeeld maar één taal: Mafa, de taal waarmee ik opgegroeid ben. Mijn vader kent ook Fulfulde, maar spreekt die taal nog zelden. Hij leerde Fulfulde toen hij jong was en uit het dorp reisde.”
School
De mensen die veel talen spreken, zijn vaak de mensen die reizen of meerdere talen op school geleerd hebben. “In Kameroen hebben we twee schoolsystemen: het Engels in Engels-Kameroen en het Franse in Franssprekend Kameroen.”
SIL Cameroon vertaalt de bijbel in vele talen in het land. “In het noorden van Kameroen waar ik woon, werkt SIL met 14 talen waaronder Wandala en Jimi. In Engels-Kameroen is SIL bezig met de vertaling in bijvoorbeeld Bambalang. Het Oude Testament wordt daar vertaald in Limbum, Bafut en Yamba.”
Taalgroepen
In 16 talen is de hele bijbel al vertaald, waaronder de taal waar Dadak mee opgroeide: Mafa. Ook in Fulfulde, de taal die zijn vader leerde kennen, is de hele bijbel te lezen. In 35 talen is het Nieuwe Testament al helemaal beschikbaar. In de andere regio’s van Kameroen werkt SIL zowel aan het vertalen van het Oude als het Nieuwe Testament. In de talen Vame en Wuzleme is het vertaalwerk net afgerond en kan de bijbel gedrukt worden.
“Ik werk op het kantoor van SIL in de Greater Norther regio”, vertelt Dadak. “Ik heb met alle talen te maken die in die regio gesproken worden zoals het Wandala. Deze talen behoren tot de familie ‘Afrosiatic’. Ik reis ook wel eens naar DRC Congo om met Bantu-talen te werken. Dat is een heel andere taalgroep.”
Vele jaren
Bijbelvertalen is een intensief proces. “Hoe lang we daar over het algemeen mee bezig zijn? Het hangt af van veel factoren zoals de fondsen die beschikbaar zijn en de training van de vertalers. Onder normale omstandigheden zijn we 10 jaar bezig met het vertalen van het Nieuwe Testament en 15 jaar met het Oude Testament.
Reken dus op 25 jaar voor het beschikbaar komen van een complete vertaling van de bijbel.” SIL Cameroon gebruikt naast de grondtekst in het Grieks en Hebreeuws, de al bestaande vertalingen in Frans voor Frans-Kameroen en in Engels voor Engels-Kameroen. Ook de aanwezige vertalingen in bijvoorbeeld Mafa pakken de vertalers er regelmatig bij.
Sneeuw
Bij het vertalen kun je bijvoorbeeld aanlopen tegen woorden voor zaken die niet bestaan in de regio waar de taal wordt gesproken. “In Kameroen slaat niemand zich op de borst als hij zich zorgen maakt. Hoe vertaal je dan de zin over de bezorgde belastinginner die zich op de borst slaat? Het is ook moeilijk voor de mensen hier om te begrijpen wat er bedoeld wordt met ‘wit als sneeuw’. Als je in plaats van ‘sneeuw’ het woord ‘katoen’ neemt, is het voor hen beter te begrijpen.”