MENU
De stilte is het meest briljante deel van de kerkdienst.” Niet zijn eigen woorden, maar deze reactie krijgt de Griekse voorganger Alexandros Pipilios meer dan eens te horen. “Vooral van niet-christenen.”
Wanneer we het hebben over rituelen in de kerkdienst, noemt Alexandros meteen dit voorbeeld. “In onze dienst zijn er altijd twee momenten van stilte”, vertelt hij. “Een daarvan is na het uitspreken van de geloofsbelijdenis. Dat doen we iedere week. Heel bewust. Stel dat de boodschap van de voorganger die zondag niet zo overkwam, en de liederen en gebeden niet landen in iemands hart. Dan is er altijd nog de geloofsbelijdenis. In die woorden klinkt het evangelie zo helder en duidelijk, dat zelfs een kind het begrijpt. Aansluitend is er een moment van stilte en van gebed. Iedere keer weer worden juist op dat moment harten geraakt. Mensen zijn, soms tot tranen toe, ontroerd door de stilte.”
Weloverwogen deelt Alexandros Pipilios zijn gedachten. Hij is kerkplanter en inmiddels al meer dan 10 jaar voorganger van de gemeente in Exarcheia: een wijk in de Griekse hoofdstad Athene. “Ik merk dat veel mensen, zeker hier in Exarcheia, op zoek zijn naar iets anders. Ze zijn moe van alle opdrachten en verplichtingen, van alles wat de maatschappij ons biedt en van ons vraagt. Een moment van stilte is op een bepaalde manier heel onproductief. Alles valt even weg. De geluiden van buiten, dingen die je nog moet doen, je telefoon. Stilte past in die zin totaal niet in onze maatschappij. Dat maakt stilte zo treffend en echt. Ik denk dat mensen dit juist nodig hebben: iets dat heel anders is dan zij gewend zijn. Pas dan kun je voelen en ervaren. Door te luisteren naar de stilte, maak je ruimte voor de waarheid.”
‘Door te luisteren naar de stilte, maak je ruimte voor de waarheid’
Eerder die middag namen we de metro naar Exarcheia: de wijk waar Alexandros’ kerk zich bevindt. Niet zomaar een doorsnee buurt. Exarcheia staat bekend als een anarchistische en anti-fascistische wijk. Veel bewoners, voornamelijk creatievelingen en intellectuelen, zijn lid van anarchistische groeperingen. Zij geloven kortgezegd dat we beter af zijn in een wereld zonder centraal gezag; dus geen regering, koning of president die bepaalt hoe het eraan toegaat in een land. Alexandros geeft ons een uitgebreide rondleiding door ‘zijn’ wijk, die op het eerste gezicht wat rommelig aandoet. Maar al na een paar straten begint Exarcheia als het ware tot leven te komen. Om de haverklap zijn er terrasjes, waar veelal jonge, alternatief uitziende mensen genieten van een drankje deze vrijdagmiddag. Alexandros komt continue bekenden tegen. “Dit is een van onze diakenen”, stelt hij een jonge vrouw aan ons voor. Ze heeft hoogblond haar en een lachend gezicht. Haar vriend, tattoos op de armen en ook een vrolijke lach op zijn gezicht, blijkt de muziek te verzorgen in de kerk van Exarcheia.
We gaan de hoek om en lopen langs een café. Alexandros vertelt: “Twee maanden voor onze eerste kerkdienst, in 2013, zat ik hier wat te drinken met iemand van de kerk. We spraken over de aankomende kerkdienst en naast ons ging een man zitten. Een heel artistiek type. Hij vroeg waar we het over hadden. We vertelden over onze plannen en de man hoorde dit aan. Hij stond op en zei: ‘Ik denk het een groot succes zal worden. Het is een ontzettend stom idee. Waarschijnlijk komen er heel veel mensen op af. Exarcheia is dé plek waar mensen nieuwsgierig zijn naar stomme ideeën.’ En hij kreeg gelijk. Tijdens de eerste dienst waren er 59 bezoekers. Allemaal niet-gelovigen die uit nieuwsgierigheid kwamen. In vier maanden tijd groeiden we naar gemiddeld zo’n 70 bezoekers.”
‘Dit is dé plek waar mensen nieuwsgierig zijn naar stomme ideeën’
Een stukje verderop passeren we een speeltuintje. “Zie je die glijbaan, wip en andere speeltoestellen? Buurtbewoners hebben ze hier neergezet. De gemeente wil op deze plek huizen bouwen, maar bewoners houden dit al jaren tegen. Ze hebben zich dit terrein toegeëigend; het is de enige speelplek in de wijk. Wij vieren de verjaardagen van onze kinderen vaak hier.” Alexandros wijst naar zijn 9-jarige dochter Alkistis die vanmiddag met ons mee op pad is. Hij is in deze wijk komen wonen, toen de kerkplanting hier begon. En woont er nog, samen met zijn vrouw en inmiddels drie jonge kinderen.
Intussen komen we aan bij de kerk. Het gebouw telt vier verdiepingen en past, versierd met kleurrijke graffiti, naadloos in het straatbeeld. “De kerkzaal is op de bovenste verdieping”, vertelt
Alexandros als we een wat ongelijke houten trap oplopen. De lagere verdiepingen zijn voor het Faros-project van de Griekse kerken en worden gebruikt om woonruimte te bieden aan vluchtelingen.
Boven nemen we plaats in de lichte kerkzaal. De zon schijnt naar binnen en straatgeluiden klinken door het open raam. Alexandros begint te vertellen over de start van de kerk in Exarcheia, de contacten die hij opdeed en hoe God werkt. De mensen hier staan niet per se open voor het geloof. Tijdens de kerkdienst houdt Alexandros rekening met bezoekers en hun achtergrond. “We bidden bijvoorbeeld vooral uitgeschreven gebeden. Die staan afgedrukt op de liturgie en kunnen mensen meelezen. Soms zijn dat bekende, eeuwenoude Puriteinse gebeden. Dat ze opgeschreven staan, is van belang. Ten eerste omdat het kerkgangers helpt te begrijpen wat je zegt; ze kunnen het beter volgen. Ten tweede: vaststaande gebeden passen bij onze van oorsprong Orthodoxe cultuur. Een gebed is niet zomaar iets. Het zijn niet enkel woorden, die in spontaniteit en enthousiasme bedacht en uitgesproken worden. Het zijn weldoordachte woorden tot God. Dat de woorden op papier staan, geeft mensen ook houvast om zelf te bidden.”
Alexandros vervolgt: “Zoals ik al aangaf toen ik het had over stilte: we passen ons niet teveel aan. In de kerkdienst houden we het rustig. We zingen enkel met een piano en met name psalmen en gezangen. Ik denk dat het voor ons protestanten best een gevaar kan zijn dat we ons teveel willen aanpassen aan de wereld. Dat we teveel willen contextualiseren. Zeker als je het vergelijkt met de Grieks-Orthodoxe kerken, waar zo’n 90% van de Griekse bevolking bij hoort. Daar staan juist de eeuwenoude rituelen en vormen centraal. Wij hebben de neiging om ons heel erg aan te passen aan de huidige tijd. Vanuit goede bedoelingen natuurlijk, maar het kan ook gevaarlijk zijn. En niet altijd nodig. Juist de rust en stilte in de kerk, de andersoortige muziek, raakt mensen.”
